De Tweede Wereldoorlog was enerzijds een inter-Europese machtsstrijd, anderzijds een Aziatische veroverings- en ontvoogdingsoorlog. Ook in een ander opzicht vertoont de Tweede Wereldoorlog een dubbel aspect, nl. dat van strijd tussen nationale eenheden en van een internationale burgeroorlog; in deze laatste zin zette de Tweede Wereldoorlog de Spaanse Burgeroorlog op groter schaal voort. Een ontwikkeling die in de Eerste Wereldoorlog duidelijk zichtbaar werd, nl. machtsverlies van Europa ten opzichte van de andere werelddelen en ontvoogding van de koloniale volken, werd door de Tweede Wereldoorlog versneld.

Kenmerken

Het karakter van de Tweede Wereldoorlog was geheel verschillend van dat van de Eerste Wereldoorlog. Van militair of diplomatiek fatsoen was weinig sprake; zo ging Duitsland bij voorkeur zonder oorlogsverklaring te werk. Het trachtte door middel van een Blitzkrieg veelal een beslissing te forceren en door terreur ten aanzien van de burgerbevolking zijn doel te bereiken. In feite vormde eenzelfde terreur – zij het zonder succes – een neveneffect bij het door de Britse, later ook Amerikaanse, luchtmacht tegen Duitsland en in 1945 tegen Japan onderhouden strategisch bombardementsoffensief. Het gewelddadig optreden had naast politiek-ideologische en militaire, ook economische motieven, zoals de dwang- of slavenarbeid onder Duits en Japans gezag.

De oorlogvoering zelf had een grondige wijziging ondergaan. De legers waren in zeer sterke mate gemechaniseerd; hoewel daardoor de rol van de infanterie nauwelijks minder belangrijk werd, werkte dit element toch mee aan een beweeglijker karakter van de strijd.

Hoewel de strijd met gifgas werd vermeden, stelde toch de hoge vlucht van de techniek de mogendheden in staat zich van verschrikkelijke wapens te bedienen, wat zijn climax bereikte in het werpen door de Geallieerden van twee atoombommen op Japan. Daarvóór hadden wapens als de fosforbom en de V-wapens reeds hun tol, vooral onder de burgerbevolking, geëist. De burgerbevolking was veel meer rechtstreeks bij de oorlog betrokken dan in 1914–1918, niet alleen door de bombardementen, maar ook door het feit dat talloze vrouwen, jongens en meisjes de opengevallen plaatsen van de mannen innamen en in sommige landen zelfs een actief aandeel aan de oorlogvoering zelf hadden. Het openlijk of ondergronds verzet is een essentieel kenmerk van de Tweede Wereldoorlog, evenals het uitroeien van bevolkingsgroepen (joden, zigeuners, bevolking Slavische landen).